تعریف، ویژگی ها و انواع دعاوی تصرف

_{^{تعریف دعوای تصرف عدوانی}}

به موجب ماده ي 158 قانون آیین دادرسـی مـدنی دعـواي تصـرف عدوانی عبارت است از ادعاي متصرف سابق مبنی بـر اینکـه دیگـري بـدون رضـایت او مـال غیـر منقـول را تصرف وي خارج کرده و ادعاي تصرف خود را نسبت به آن مال درخواست می نماید.

بنابراین، دعوای تصرف عدوانی عبارت از دعوی کسی که مال غیر منقول را در تصرف داشـته و بـدون رضایت او شخصی مال غیر منقول را از تصرف او خارج کرده و متصرف سابق در ظرف کمتـر از یـک مـاه شـکایت نموده و از دادگاه عمومی اعاده ی تصرف خود را از آن مال در خواست می نماید.

در این دعوا شاکی باید موارد زیر را ثابت نماید:
1- مال غیرمنقـول را سـابقاً متصـرف بـوده اسـت بدون اینکه محتاج باشد مشروع بودن و مدت تصرف خود را به اثبات برساند: در این نوع دعوي مدت سبق تصرف مهم نیست بنابراین ممکن است تصرف دو یا سه یا چند روز یـا چند ماه یا چند سال باشد . فقط باید مدت سبق تصرف مستقل و بلا معارض و مزاحم باشد
2- اکنون همان مال را خوانده متصرف است و از تاریخ تصرفات خوانده بـیش از یـک مـا ه نگذشـته اسـت: متصرف سـابق بایـد ظـرف یـک مـاه از شـروع تصـرف عـدوانی شکایت کند و کسی که در مقابل متصرف عدوان سکوت نموده و ظرف یک ماه، شکایت نکند دیگر دعواي وی تحت این عنوان قابل طرح نیست
3-  تصـرفات خوانده عدوانی است: منظور از عدوان عدم رضایت متصرف قبلی است.

_{^{ویژگی های دعاوی تصرف عدوانی}}

• چنانچه متصرف پس از تصرف عدوانی در ملک تصرف عدوانی اشـجاري غـرس و یـا اقـدام بـه احـداث بنـا نموده باشد، اشجار و بنا پس از اجراي حکم تصرف عدوانی در صـورتی بـاقی مـی مانـد کـه متصرف عدوانی مدعی مالکیت مورد حکم تصرف عدوانی بود و ظرف یک ماه از تاریخ اجراي حکم نسبت به مالکیت در دادگاه صالح اقامه ي دعوي نماید. بنابراین، اگر در مهلت مزبور اقدام نکند با اعـلام محکـوم لـه بـه دادگاه، اشجار و بنا قطع و ملک به محکوم له تحویل داده خواهد شد.
• در صورتی که محکوم علیه دعوای تصـرف عـدوانی ظرف یک ماه از تاریخ اجراي حکم اقامـه ی دعـوای مالکیـت نموده و در آن پیروز شود، نه تنها قلع بنا و اشجار منتفی می شود بلکـه در اجـراي حکـم جدیـد، محکوم علیه دعوای تصرف عدوانی دوباره بر ملک مستولی می گردد.
• حکم رفع تصرف عدوانی قابل تجدیدنظر می باشد. درخواست تجدیدنظر مـانع اجـراي حکـم رفـع تصـرف عدوانی که علیه متصرف صادر شده نمی باشد.
• اگر حکم رفع تصرف عدوانی در فاصله ی یک ماه در دادگاه تجدیدنظر فسخ شود کـه در ایـن صـورت نـه تنها اشجار و بنا قلع نخواهد شد بلکه اقدامات اجرایی به دستور دادگاه اجراکننده حکم به حالت قبل از اجرا اعاده می شود.
• در صورتی که در فاصله ی یک ماه حکم رفع تصرف عدوانی در دادگاه تجدید نظر فسخ نشود، حتی اگـر دعـواي تجدید نظر در جریان رسیدگی باشد، اشجار و بنا احداثی قلع خواهد شد .
• چنانچه متصرف عدوانی در ملک مورد تصرف زراعت نموده باشد، اگر موقع برداشت محصول رسیده باشد باید فوري محصول را برداشت و اجرت المثل زمین را تأدیه نماید. در غیر این صورت و در شرایطی که موقع برداشت محصول نرسیده باشد، سه راه حل برای محکوم له وجود دارد:

1- اینکه محکوم له، پس از جلب رضایت متصرف عـدوانی قیمـت بـذر را نسـبت بـه سـهم صاحب بـذر پرداخت و ملک را تصرف نماید
2- اینکه پس از جلب رضایت متصرف عدوانی، ملک را تا پایـان برداشـت محصـول در تصـرف متصـرف عدوانی باقی می گذارد و اجرت المثل زمین را دریافت نماید.
3- مکلف نمودن متصرف عدوانی به معدوم کردن زراعت و اصلاح زمین

• چنانچه متصرف عدوانی پس از تصرف عدوانی اقدام به تخریب ملک کرده باشد، قانونگذار به محکوم له حق می دهد که او را مکلف به اصلاح آثار تخریبی نماید. 
• تبصره ي ماده ی 165 قانون آیین دادرسی مدنی مقرر می دارد در صورت تقاضای مکـوم لـه دادگـاه متصـرف عـدوانی را بـه پرداخت اجرت المثل زمان تصرف نیز محکوم می نماید.

_{^{مجازات جرم تصرف عدوانی}}

تصرف غیر قانونی و بدون اجازه مالک بر مالی غیرمنقول از روی عمد و با علم به موضوع جرم نیز می باشد.

شاکی برای شکایت از جرم تصرف عدوانی باید به دادسرای محل وقوع مال غیر منقول مراجعه نموده و در شکایت خود با سند مالکیت ثابت نماید که مالک ملک است.

مجازات جرم تصرف عدوانی به موجب ماده 690 قانون مجازات اسلامی یک ماه تا یک سال حبس می باشد. قانونگذار تصـرف عدوانی از این نظر رسیدگی به دعاوی مزبور را تابع تشریفات دادرسی ندانسته و رسیدگی به آنها را خارج از نوبت قرار داده است.

همچنین کسی که راجع به مالکیت اقامه ي دعوا نموده نه تنها در همان دادخواست بلکه پس از آن نمی تواند دعـواي تصرف عدوانی و ممانعت از حق اقامه کند.

^{_{دعوای ممانعت از حق}}

ماده 969 قانون آیین دادرسی مدنی مقرر میدارد: دعوای ممانعت از حق عبارت است از تقاضای کسی که رفع ممانعت از حق ارتفاق یا انتفاع خود را در ملک دیگری بخواهد. بنابراین برای تحقق عنوان ممانعت از ححق باید شخص حق انتفاع یا ارتفاق در ملک دیگری داشته باشد و مالک ملک یا ثالث در استفاده صاحب حق انتفاع یا ارتفاق خللی ایجاد نماید تا عنوان دعوا ممانعت از حق باشد.
حق انتفاع عبارت است از حقی که به موجب آن شخص می تواند از مالی که عین آن ملک دیگری است یا مالک خاصی ندارد استفاده نماید. حق ارتفاق نیز حقی است که به موجب آن صاحب ملکی به اعتبار مالکیت خود می تواند از ملک دیگری استفاده نماید. بنابراین اگر مدعی، در ملک دیگری حق انتفاع و ارتفاق نداشته باشد، عنوان دعوا نمی تواند ممانعت از حق باشد.

_{^{دعوای مزاحمت}}

دعوای مزاحمت عبارت است از دعوایی که به موجب آن متصرف مال غیرمنقول درخواست جلوگیری از مزاحمت کسی را می نماید که نسبت به متصرفات او مزاحم است بدون اینکه مال را از تصرف متصرف خارج کرده باشد. بنابراین، اگر اخلالی در تصرفات مالک ایجاد شود بدون اینکه فعلی از ناحیه شخص ثالثی سر زده باشد، نمی توان دعوای مزاحمت اقامه نمود.

_{^{نکات مهم دعاوی تصرف (تصرف عدوانی - مزاحمت - ممانعت از حق)}}

• ذینفع در دعواي تصرف عدوانی، متصرف سابق در دعواي مزاحمت ، متصرف فعلی که تصـرفات او مورد مزاحمت قرار گرفته است و در دعواي ممانعت از حق استفاده کننده ي سابق از حق است .
• در دعوای تصرف عدوانی، خواهان باید ثابت کند مال غیرمنقول قبل از اینکه خوانده آن را تصرف کند در تصرف وی بوده است.
• در دعوای ممانعت از حق، خواهان باید ثابت کند که از حق انتفاع یا ارتفاق خود استفاده میکرده .
• در دعوای مزاحمت نیز مدعی باید ثابت کند که ملک در تصرف و استفاده وی بوده است.
• برای اینکه سبق تصرف خواهان احراز گردد لازم است تصرف وی در نظر عرف مستقر، مستمر، علنی و غیرمبهم و کامل باشد.
• نکته ای که باید در خصوص تصرف خواهان خاطر نشان کرد این است که درخصوص تصرف خواهان لازم نیست تصرفات وی مالکانه و مشروع باشد بلکه صرف اثبات سبق تصرف اعم از مشروع یا نامشروع برای تحقق این شرط کافی است.

^{_{مستندات قانونی در خصوص دعاوی تصرف (تصرف عدوانی-مزاحمت-ممانعت از حق)}}

برای اطلاع از مقررات حاکم بر دعاوی تصرف مقررات زیر را مطالعه نمایید :

ماده ۶۹۰ قانون مجازات اسلامی
هر کس به وسیله صحنه‌سازی از قبیل پی‌کنی، دیوارکشی، تغییر حد فاصل، امحای مرز، کرت‌بندی، نهرکشی، حفر چاه، غرس اشجار و‌زارعت و امثال آن به تهیه آثار تصرف در اراضی مزروعی اعم از کشت شده یا در آیش زراعی، جنگلها و مراتع ملی شده، کوهستانها، باغها، قلمستانها،‌منابع آب، چشمه‌سارها، انهار طبیعی و پارکهای ملی، تاسیسات کشاورزی و دامداری و دامپروری و کشت و صنعت و اراضی موات و بایر و سایر‌اراضی و املاک متعلق به دولت یا شرکتهای وابسته به دولت یا شهرداریها یا اوقاف و همچنین اراضی و املاک و موقوفات و محبوسات و اثلاث‌ باقیه که برای مصارف عام‌المنفعه اختصاص یافته یا اشخاص حقیقی یا حقوقی به منظور تصرف یا ذیحق معرفی کردن خود یا دیگری، مبادرت نماید یا‌ بدون اجازه سازمان حفاظت محیط زیست یا مراجع ذیصلاح دیگر مبادرت به عملیاتی نماید که موجب تخریب محیط زیست و منابع طبیعی گردد یا‌اقدام به هر گونه تجاوز و تصرف عدوانی یا ایجاد مزاحمت یا ممانعت از حق در موارد مذکور نماید به مجازات یک ماه تا یک سال حبس محکوم می‌شود. دادگاه موظف است حسب مورد رفع تصرف عدوانی یا رفع مزاحمت یا ممانعت از حق یا اعاده وضع به حال سابق نماید.
تبصره ۱ - رسیدگی به جرائم فوق‌الذکر خارج از نوبت به عمل می‌آید و مقام قضایی با تنظیم صورتمجلس دستور متوقف ماندن عملیات متجاوز را‌تا صدور حکم قطعی خواهد داد.
تبصره ۲ - در صورتی که تعداد متهمان سه نفر یا بیشتر باشد و قرائن قوی بر ارتکاب جرم موجود باشد قرار بازداشت صادر خواهد شد، مدعی‌می‌تواند تقاضای خلع ید و قلع بنا و اشجار و رفع آثار تجاوز را بنماید.

ماده ۴۰ قانون مدنی
حق انتفاع عبارت از حقی است که به موجب آن شخص میتواند از مالی که عین آن ملک دیگری است یا مالک خاصی ندارد استفاده کند.